Soms als ik naar mijn kat kijk zie ik een diepe ontspanning die spontaan op mij overspringt. Het bewust zoeken naar ontspanning, om zodoende beter met spanning en activiteit om te kunnen gaan is wel een ‘Leitmotiv’ in mijn werk en leven. Zo ben ik bij zen en mindfulness terecht gekomen.

Laatst zag ik een TedX lezing van de Japanse Zen priester Kawakami van de Shunkoin Tempel in Kyoto. Hij is een vooruitstrevende jonge man die de effecten van meditatie onderbouwt met de inzichten uit neurowetenschappelijk onderzoek. In deze lezing refereert hij aan het onderzoek van Dr. Benson van de University of Massachusetts (Harvard) naar de ‘relaxation response”, de ontspanningsreflex.

Deze reflex wordt gedefinieerd als het persoonlijke vermogen om je lichaam aan te zetten tot het produceren van neurotransmitters en bepaalde hersensignalen door de parasympaticus te activeren waardoor je spieren, organen en hersenen ontspannen. Hierdoor vertraagt de stofwisseling, het ademritme, de hartslag en de hersenactiviteit. Dr. Benson heeft in de jaren 70 veel onderzoek gedaan naar de effecten van (transcedente) meditatie.

Ontspanning meten

Een maat voor ontspanning is het zuurstofverbruik in de hersenen, als dit laag is dan ben je ontspannen. Voor minder zuurstofverbruik, en meer ontspanning, heb je ongeveer 6 uur slaap nodig. Met 20 minuten meditatie kun je het zuurstofverbruik al doen dalen tot ongeveer hetzelfde niveau als wanneer je 6 uur slaapt.

Wanneer je meditatie langer duurt dan 20 minuten, ergens tussen de 20 en 40 minuten, stijgt het kooldioxide niveau. Dit stimuleert de hersenstam die vervolgens serotonine doet vrijkomen die ons nog dieper ontspant, en ons wat minder zorgelijk doet zijn, met meer gevoel van controle en betere aandacht.

Stress en ontspanning

Een leuke samenloop van omstandigheden is dat de stressreflex, het vecht/vlucht mechanisme, het tegenovergestelde van de ontspanningsreflex, in hetzelfde laboratorium in Massachusetts is ontdekt en beschreven door Walter Cannon. Dat gebeurde ruim 50 jaar eerder, rond 1915.

De ontspanningsreflex helpt om de vecht/vlucht reflex te verminderen en het lichaam terug te brengen naar de ontspannen staat van voor de stress. Onderzoek heeft uitgewezen dat een regelmatige oefening van deze ontspanningsreflex behulpzaam is bij ieder gezondheidsprobleem dat is ontstaan door, of verergerd wordt door chronische stress. Je kunt denken aan de vele onverklaarbare lichamelijke klachten als maag/darmklachten, hoge bloeddruk, slapeloosheid of angst- en depressieklachten.  

Eén van de manieren om de ontspanningsreflex te stimuleren is door meditatie, maar ook onder andere door massage, adem- en ontspanningsoefeningen, tai chi, qi gong en yoga. Je kunt natuurlijk ook een half uurtje rustig naar een slapende kat kijken.