Boeddhistische kernwaarden zijn onder andere dat alles met elkaar verbonden is en dat we streven naar bevrijding van onze angsten. Kunnen deze inzichten bijdragen aan een gezondere maatschappij? In economisch opzicht zie ik in de westerse maatschappij veel de angst dat we kwijtraken wat we hebben èn de angst dat we tekort komen. Deze angsten leidden tot verspilling en economische ongelijkheid.

Minder verspilling

We hebben in het Westen veel geld, zeker in vergelijking met andere economieën zoals Afrika, delen van Azië en Zuid-Amerika. En als je veel geld hebt, ga je veel kopen. Niet alleen spullen, maar ook door te reizen of uit eten te gaan. Bovendien gebruik je de aangeschafte spullen minder bewust of te weinig, want je hebt al zo veel: te veel schoenen, te veel jassen, regelmatig reizen en uit eten gaan. Dit is verspilling en hoe komt dat? Het is gewoon te goedkoop. Vliegen, vlees, chips, kleding.

Ik kan mij uit mijn jeugd herinneren, de jaren zeventig, dat er waarde werd gehecht aan waar je je geld aan uitgaf want er was minder. Boeddhistische monniken gingen uit bedelen voor hun eten en hadden genoeg aan één monnikskleed. Hier waren ze zuinig mee. Deze soberheid is de andere kant van verspilling.  Door het stoppen van verspilling zorg je voor minder milieuvervuiling, door minder geld te willen verdienen met wapenproductie zorg je voor minder geweld. Als mensen gedwongen worden om meer te betalen, bijvoorbeeld voor vliegreizen en vlees, gaan ze hopelijk beter nadenken of ze het echt willen en daardoor minder kopen. Hierdoor hoeft er minder geproduceerd te worden en dus minder grondstoffen te worden gebruikt. Dat leidt tot minder milieuvervuiling en minder uitputting van onze bron, de aarde. 

Minder ongelijkheid

De basis van de tweede wereldoorlog lag in een onhoudbare ongelijkheid. En terwijl het Westen daarna een ongelofelijke economische en maatschappelijke groei doormaakte kende het tot ongeveer 1980 vrij geringe inkomens- en vermogensverschillen, mede door hoge belastingen voor de hoge inkomens. De voorspoed leidde er toe dat kinderen meer geld en opleiding kregen dan hun ouders. Dit leidde begin jaren tachtig tot een keerpunt. De idealen verschoven van klassenstrijd of ongelijkheid naar het behouden van wat je had. Hier steken angst en hebzucht de kop op. Je ziet dit fenomeen vaker, op het moment dat je iets bezit ontstaat de angst dat je het weer kwijtraakt. Je zag het bijvoorbeeld tijdens de havenstakingen in Rotterdam. De inzet van de vakbeweging was meer gericht op het behoud van salaris dan op behoud van werkgelegenheid.

De nadruk op (individueel) economisch belang in plaats van (sociaal) maatschappelijk belang bracht een terugtredende overheid, met marktwerking en een groeiende ongelijkheid. De val van het communisme, eind jaren tachtig, versterkte het geloof in het marktkapitalisme. Op politiek vlak ontstonden aan de ene kant sociaal democratische partijen voor hoger opgeleiden en aan de andere kant de traditionele elitepartij voor vermogenden en hoogbetaalden (conservatief). Wie komt er nu nog op voor de minderbedeelden in onze samenleving? Voor de lageropgeleiden en de economische vluchtelingen? Het leidde tot verkiezingsoverwinningen voor PVV, FvD, Trump, Brexit, en de opkomst van burgerinitiatieven als gele hesjes, Black Lives Matter en Extinction Rebellion.

Hoe kunnen we komen tot een vriendelijker en gezondere maatschappij?

In een gezonde maatschappij is er balans tussen het individuele en het maatschappelijke belang. Hier kunnen we komen door het maatschappelijk belang van een relatieve gelijkheid te onderkennen, een gelijkheid van voor de jaren tachtig met minder verschil tussen rijk en arm door een eerlijker verdeling van belastingen door hogere belastingen op bezit en een basisinkomen voor iedereen. Door minder aandacht voor het individuele economische belang door het inperken van de macht van de grote bedrijven en hun aandeelhouders.
Door meer aandacht voor het sociale maatschappelijk belang zoals openbaar vervoer, energie, zorg en milieu onder verantwoordelijkheid van een overheid zonder winstoogmerk. Hier kunnen de boeddhistische kernwaarden zeker richting geven.