De snelheid waarmee mindfulness in de vorm van MBSR zich heeft gevestigd in de westerse cultuur verdient bewondering en serieuze aandacht. Omdat de S in MBSR staat voor stress wijst de toenemende populariteit tevens op de grote hoeveelheid spanning die de afgelopen dertig jaar in onze wereld is gegroeid. De vraag wordt mij regelmatig gesteld of MBSR boeddhistisch is of een vorm van cognitieve gedragstherapie.

MBSR gaat over het verminderen van lijden

MBSR werd ontwikkeld door Jon Kabat-Zinn met als doel het menselijk lijden en de onderliggende oorzaken daarvan effectief aan te pakken. Kabat-Zinn zag de waarde van de boeddhistische leer en oefening (de dharma) voor de toenemende stress in de westerse samenleving en ontwikkelde MBSR als een manier om de universele essentie van de dharma toegankelijk te maken voor iedereen die lijdt door stress of nieuwsgierig genoeg is om dit te onderzoeken. Hiermee gaat hij verder dan alleen maar een vorm van stressmanagement, maar richt hij zich ook op het persoonlijke onderzoek naar de oorzaken van stress.

Vriendelijk in contact met stress

MBSR was bedoeld als oefenpraktijk èn als leefstijl, te beoefenen op een min of meer dagelijkse basis en lang genoeg om zelf te kunnen ontdekken of dit van waarde zou kunnen zijn in het omgaan met lijden. De oefening is er op gericht om op vriendelijke wijze te trachten in contact te komen met de stress, er wat van te kunnen begrijpen en de diepere patronen onderzoeken die aan dit lijden ten grondslag liggen.

Lijden als gevolg van stress

Kabat-Zinn vertaalde het boeddhistische begrip lijden naar de westerse uiting hiervan in de vorm van stress. Als klassieke oorzaken van lijden noemt hij hebzucht, afkeer en angst, verwarring en vergif. Deze kunnen de vorm aannemen van vermijden, afstandelijkheid, vijandigheid en kwaadspreken, het spreken van “de anderen” als in wij/zij denken en onwetendheid voortkomend uit het negeren van intrinsieke menselijke waarden als vriendelijkheid en barmhartigheid. Hiermee verwijst hij letterlijk naar de drie vergiften die in de boeddhistische leer worden beschreven in de tweede edele waarheid.

Het fundament van MBSR

Het ethische kader van MBSR, en aanverwante Mindfulness Based Programma’s (MBP’s) ligt verankerd in het hart van de originele lessen van de Boeddha. Moreel gedrag Sila (een woord uit het Pali, de taal van de oude boeddhistische geschriften) wordt vertegenwoordigd door de derde, vierde en vijfde stap van het achtvoudige pad: wijs/juist praten, wijs/juist handelen, wijs/juist levensonderhoud. Dit wordt beschreven in de vierde edele waarheid. MBSR benoemt deze klassieke uitgangspunten niet expliciet in de klinische context met patiënten, en dat hoort ook niet. Dat neemt niet weg dat de vier edele waarheden altijd tot het fundament behoorden waarop mindfulness en andere mindfulness based programma’s zich konden ontwikkelen en vanwaaruit het verder groeit door voortdurende beoefening van zowel de trainers/leraren als hun leerlingen/deelnemers aan een MBSR cursus. 

Derde generatie gedragstherapie

MBSR wordt beschouwd als een vorm van de derde generatie gedragstherapie. De eerste generatie gedragstherapie richtte zich op het veranderen van gedrag, bijvoorbeeld middels assertiviteitstraining. De tweede generatie op het veranderen van emoties en gedachten, de cognitieve gedragstherapie zoals de Rationeel Emotieve Therapie (RET). In de derde generatie ligt de nadruk meer op het accepteren en effectiever leren omgaan dan op veranderen. Tot deze generatie worden onder meer de MBSR, MBCT en ACT (Acceptance and Commitment Therapie gerekend.

Eigen beoefening van de trainer

De kwaliteit van ieder MBSR programma hangt in belangrijke mate af van de belichaamde aanwezigheid, begrip en doorleefde ervaring van de trainer. Inclusief de motivatie om dit soort werk te doen, de stevigheid en diepte van zijn of haar eigen trainingsprogramma met dharma leraren, begrip van de dharma en persoonlijke meditatie beoefening. 

De kracht van MBSR ligt in de combinatie van boeddhisme en psychologie. Voor mij is het fundament boeddhistisch, aangevuld met elementen uit de cognitieve gedragstherapie.

Interesse gekregen in MBSR? Meld je aan voor een kennismakingsgesprek en we onderzoeken of dit passend is voor jou, op dit moment.